Τα 50 χρόνια από το αιματοκύλισμα στο ιστορικό γήπεδο της Χιλής, το ματς της ντροπής και «ο αγνοούμενος» του Κώστα Γαβρά (vid)

Ένα γήπεδο στη Χιλή, το ιστορικό στάδιο Nacional πριν από 50 χρόνια έγινε τόπος δολοφονιών από το καθεστώς του δικτάτοτα Πινοσέτ.

Estadio Nacional de Chile.

Το μεγαλύτερο γήπεδο της χώρας, χωρητικότητας 49.000 θεατών κατασκευάστηκε το 1938. Πριν από 50 χρόνια, στις 11 Σεπτεμβρίου 1973 έγινε τόπος όπου διαπράχθηκαν εγκλήματα από τον στρατό και τους συνεργάτες του δικτάτορα Πινοσέτ. Ένα γήπεδο, που είναι τόπος ψυχαγωγίας, μετετράπη σε κέντρο κράτησης. Κι έγινε αφορμή να γυριστεί και ταινία από τον 90χρονο πλέον Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά.

Στο άρθρο του δημοσιογράφου Μάρτιν Ματσιαβέλο, αναφέρονται λεπτομέρειες μίας σκοτεινής περιόδου για τη Χιλή, μίας τραγικής μέρας για το ιστορικό στάδιο. «Εδώ τον σκότωσαν, εδώ τον βασάνισαν...». Οι γυναίκες δεν ξύνουν πλέον τον λαιμό τους όπως πριν στη Ñuñoa, μια καλή πανεπιστημιακή περιοχή του Σαντιάγο. Όμως, τα ουρλιαχτά τους παραμένουν. Τα θραύσματα “κοιμούνται” ακόμα ανάμεσα σε τοίχους... Στην πύλη πρόσβασης της Avenida Grecia, ακόμα βασιλεύει η σιωπή, η αμφισβήτηση, η απελπισία. Και λίγο πιο πέρα από τοn φράχτη, το ίδιο. Ένα γήπεδο ποδοσφαίρου έγινε ναός αδικίας και βαρβαρότητας. Οι μπότες δεν φαίνεται να χτυπάνε. Αν και δεν θα σταματήσουν ποτέ να ακούνε ο ένας τον άλλον.

Τα κεριά λιώνουν λίγα μέτρα από το Hatch 8, εκείνη τη γκαλερί γεμάτη βράχους που συνδέει το εσωτερικό με το εξωτερικό, τις κερκίδες με τον δρόμο, που συνέδεε τη ζωή με τον θάνατο για μερικούς μήνες. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1973, οι χιλιανές Ένοπλες Δυνάμεις ανέτρεψαν τον σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλιέντε και μετέτρεψαν αυτό το Εθνικό Στάδιο, την έδρα της ομάδας της Χιλής, σε πραγματικά κόκκινο χρώμα.Το αίμα κύλησε. Η αμαρτία θα ειπωθεί, αλλά όχι ο αμαρτωλός. Και θα ειπωθεί επίσης, ότι δεν υπήρχε πιο τραγικό μέρος στο μέγιστο αθλητικό γήπεδο των Άνδεων».

Το γήπεδο, λοιπόν, χτίστηκε το 1938 για να υποστηρίξει την ανάπτυξη του αθλήματος στη Χιλή, βελτιώθηκε το 1962 για το Παγκόσμιο Κύπελλο που έφερε τη χώρα στην τρίτη θέση κι έγινε 11 χρόνια αργότερα το μεγαλύτερο στρατόπεδο βασανιστηρίων και συγκέντρωσης στη Λατινική Αμερική, στη μοναδική προσωρινή φυλακή που θα μπορούσε να στεγάσει τόσους ανθρώπους κάθε χρώματος. Περισσότεροι από 40.000 κρατούμενοι από 38 χώρες επέζησαν συνωστισμένοι στα αποδυτήρια και κάτω από τα σκαλοπάτια. Κατά διαστήματα έβγαιναν μια βόλτα γύρω από τις κερκίδες για να δουν τον ήλιο. Όταν επανήλθε η Δημοκρατία, προτίμησαν να συγκαλύψουν τις πληροφορίες. Ο κόσμος δεν ήταν ανοιχτός να μιλήσει. Πολλοί ντράπηκαν να πουν ότι ήταν φυλακή το Εθνικό Στάδιο.

Ούτε η Κόλο Κόλο και η Ουνιβερσιτάτ ντε Τσίλε έπαιζαν εκεί. Από ντροπή. Οι εξέδρες ήταν ακόμα γεμάτες με πολιτικούς κρατούμενους.

Ήταν γραφτό, ωστόσο, το ποδόσφαιρο να σπάσει τη μονοτονία εκείνου του γκρι γίγαντα από τσιμέντο με πινελιές, σχεδόν κλωνοποιημένες από τη ναζιστική αρχιτεκτονική του Ολυμπιακού Σταδίου στο Βερολίνο. Δύο εβδομάδες μετά το πραξικόπημα, χωρίς ραδιόφωνο ή τηλεόραση, στο κρύο της Μόσχας, η Χιλή έφερε ένα ιστορικό 0-0 στο πρώτο ματς των playoffs για μία θέση στο Μουντιάλ του 1974 στη Δυτική Γερμανία. Οι Ρώσοι γνώριζαν για το Νασιονάλ. Ζήτησαν να παίξουν τη ρεβάνς στη Λίμα του Περού ή στο Μπουένος Άιρες. Ωστόσο, μία συγκεκριμένη Επιτροπή Αξιολόγησης, γελώντας, έδωσε το ΟΚ. «Η FIFA ανέφερε ότι η ζωή στη Χιλή είναι φυσιολογική», γράφτηκε στην εφημερίδα El Mercurio. 

“Ένας Ελβετός κι ένας Βραζιλιάνος πήγαν για έλεγχο. Ένας απ’ αυτούς είπε στον αξιωματικό, που ήταν υπεύθυνος για το γήπεδο “πρέπει να αδειάσεις γρήγορα την περιοχή... Και το άδειασαν. Στις 7 Νοεμβρίου άρχισαν να απελευθερώνουν τους κρατούμενους. Η FIFA ήταν συνένοχη σε όλα…”, αναφέρθηκε στα ΜΜΕ της εποχής στο εξωτερικό. “Ήταν ντροπή. Διαπίστωσαν ότι όλα ήταν πολύ καλά και ότι το παιχνίδι μπορούσε να παιχτεί. Ανησυχούσαν ακόμη και για τις συνθήκες του αγωνιστικού χώρου, ενώ οι κρατούμενοι συνωστίζονταν κάτω από τις εξέδρες…”. Στις 21 Νοεμβρίου στη ρεβάνς με τη Ρωσία, διαιτητής ήταν ένας Χιλιανός (!), ο Ράφαελ Χορμαθάμπαλ. 

Η Ρωσία δεν κατέβηκε να παίξει, επικαλούμενη λόγους ασφαλείας. Οι περισσότεροι που εκτελέστηκαν ήταν αριστεροί. Οι Χιλιανοί άλλαξαν 12 πάσες και σκόραραν. Νίκησαν τον «κανένα» 1-0, με το γκολ του Βαλντές στη γραμμή και πήγαν στο Μουντιάλ.

Το βίντεο από το... ματς της ντροπής.

To trailer της ταινίας του Γαβρά.

Ένα από τα αστέρια της Χιλής τότε, ο Κάρλος Καζέλι είχε δηλώσει: «Ήταν ένα περίεργο απόγευμα. Οι θύρες ήταν γεμάτες στρατιώτες, αγόρια 18, 20 χρονών, βαμμένα αγόρια, με όπλα στα χέρια, φοβισμένα... Κουνούσαν μόνο τα μάτια. Τα αποδυτήρια; Άψογα. Φρεσκοβαμμένα. Όλοι στο γήπεδο ήξεραν τι συνέβαινε, αλλά λίγοι μιλούσαν. Σε ποιον αρέσει μια δικτατορία; Κάθε φορά που επιστρέφω σε αυτό το γήπεδο νιώθω ένα μούδιασμα. Πολλοί από εμάς ρισκάραμε τη ζωή μας». Λεπτομέρεια. Η μητέρα του Καζέλι, φορ της Κόλο Κόλο, ο οποίος αντιδρούσε στο καθεστώς, απήχθη πριν φύγει η ομάδα για το Παγκόσμιο Κύπελλο. Στην επίσκεψη στο προεδρικό μέγαρο πριν τη διοργάνωση δεν είχε σφίξει το χέρι του Πινοσέτ…

Το τι συνέβη ακριβώς στο Νασιονάλ, στη διάρκεια του πραξικοπήματος απεικονίζεται στο ντοκιμαντέρ του 2002 Estadio Nacional, σε σκηνοθεσία και παραγωγή της Carmen Luz Parot, αλλά και στη σουηδική ταινία του 2007 «The Black Pimpernel», η οποία βασίζεται στην περιγραφή του Σουηδού πρέσβη στη Χιλή. Του Χάραλντ Έντελσταμ, ο οποίος με ηρωικές ενέργειες έσωσε τη ζωή περισσότερων από 1.200 ανθρώπων κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος.

Σπουδαία, όμως, είναι και η ταινία του 1982 «Missing» (ο Αγνοούμενος) του Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά. Ο 90χρονος πλέον σκηνοθέτης σε εκείνη την ταινία απεικόνιζε το πραξικόπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1973 και την εκτέλεση των Αμερικανών δημοσιογράφων Τσαρλς Χόρμαν και Φρανκ Τερούτζι στο Στάδιο Νασιονάλ.

Στο ίδιο γήπεδο ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β', παράλληλα, είχε τονίσει: «Τώρα, σε αυτό το στάδιο, τόπο αγώνων, αλλά και πόνου και ταλαιπωρίας στο παρελθόν, θέλω να επαναλάβω στους νεαρούς Χιλιανούς: αναλάβετε τις ευθύνες σας!». Η μοίρα το έφερε πριν μερικά χρόνια η Χιλή να πανηγυρίσει σ’ αυτό το γήπεδο, όπου δολοφονήθηκαν χιλιάδες Χιλιανοί, το Κόπα Αμέρικα. Με τον Μέσι απαρηγόρητο στο κέντρο του γηπέδου και τον πάγκο. Έτοιμος να μπει σε αποδυτήρια, όπου κάποτε ήταν τόπος μαρτυρίου…